Speurtocht naar de betekenis van een goudgewicht.
In de zeventiger jaren, het begin van mijn belangstelling voor etnografica, kocht ik een catalogus van Gallery d’ Hautbarr in New York, met eigenaar Eric de Kolb. Het boekje was gevuld met lijntekeningetjes van Ashanti stofgoud gewichtjes die in de galerie getoond werden. Een tekening met het zijaanzicht van een figuratief gewicht werd omschreven als een “Flying Fish”. Wat later kon ik zo’n zelfde gewichtje aanschaffen. Het werd toen in mijn archief als vliegende vis ingeschreven.
De kinderen.
Toen onze kinderen nog klein waren kwam het gesprek een keer op vliegende vissen. Ik zei toen dat ik daar nog wel een voorbeeld van had en liet het “vliegende vis” gewichtje zien.
Na grondige studie in de kinderhandjes riep één van de twee ineens uit: “Pappa, hebben vliegende vissen handjes en voetjes?” Verrek, dat was pappa nooit opgevallen. Maar als het geen vliegende vis was, wat was het dan wel? De handjes zaten op een vreemde plek, een vissen- of vogelstaart… een raadsel. Ook de boekenkast met etnografische lectuur gaf geen uitsluitsel.
Tom Phillips en AHDRC
Pas toen het boek van Tom Phillips – African Goldweights in 2010 uitkwam, vond ik daar twee foto’s van vergelijkbare gewichten, waarschijnlijk van dezelfde maker. In de bijschriften noemde Phillips ze “bats”, vleermuizen dus, dat verklaarde misschien ook de plek van de handjes halverwege de vleugels.
Ook in de database African Heritage Documentation & Research Centre (AHDRC) van Guy en Titus van Rijn vond ik naast de twee vermelde gewichten van Phillips, nog een ander vergelijkbaar stuk. Hier werd een “flying fox”, vliegende hond als mogelijkheid genoemd. Naast de hier genoemde gewichten ben ik zo’n voorstelling van dezelfde hand nog niet tegengekomen.
Conclusie
Het gewicht beeldt een vleermuis of de grotere vliegende hond uit, beide dieren zijn inheems in Ghana. De Ashanti vertellen dat vleermuizen de boodschappers zijn van de goden. Men geloofde dan ook dat vleermuizen speciale krachten hebben en worden daarom gebruikt in de traditionele volksgeneeskunst. Bijvoorbeeld de olie (?) uit de vleugels wordt als medicijn tegen hoofdpijnen gebruikt. Men dacht dat de dieren in het donker kunnen zien en over grote afstand met elkaar kunnen communiceren. Om die reden worden ze gezien als een symbool van wijsheid en intelligentie.
Gegevens van het getoonde gewicht
In verloren wasvorm gegoten vleermuis (apan) of vliegende hond (nankwaasere).
Koperlegering, messing.
Gewicht 27,9 gr.
Lengte 53 mm.
Breedte 31 mm.
Hoogte 15 mm.
Een figuratief laat gewicht 1700-1900 AD (Garrard)
Bibliografie
AHDRC: objecten 0205919, 0205920, 0169580, 0052855.
Garrard, Timothy F. 1980 – Akan Weights and the Goldtrade.
Kolb, Eric de 1968 – Ashanti Goldweights no II, p.16 – nr 138.
Oberlin College, 1956 – Exhibition of African Art, Allen Memorial Art Museum.
Phillips, Tom 2010 – African Goldweights, p.162, afb. 314-315.
Hans van der Storm
hastorm@icloud.com