Auteur: Pieter van den Hombergh
Op een veiling in Hilversum lag een rommeldoosje met wajangpoppen en twee parapluutjes (foto 1) . Niemand bood, dus voor 30 € was het van mij. In het Gooi met veel Oud-Indiëgangers ritselt het van die poppen. Ze werden ook massaal gemaakt voor de kolonialen. Begrijpelijk, want ze zijn gewoon erg leuk.
In 1984 tijdens een vakantie in Indonesië zagen we een indrukwekkende Wajang Khulit voorstelling op het kelir (scherm) begeleid met de Gamelan. (foto 2, met dank aan Ferry Herrebrugh)
Het verhaal (De Ramayana) ontgaat je, maar zonder dat begrip was de voorstelling toch boeiend en bijzonder. Hier was iets bijzonders aan de hand. Reeds lang voor de 11de eeuw na Chr. moet het schimmenspel op Java inheems zijn geweest. Zie de youtube-film ervan.
En zo’n doosje poppen lag toen naast de Dalang (de puppeteer) zoals bij ons de doos Jan Klaassen-poppen. Alleen was de betekenis van een ander niveau met een traditie aan verhalen vooral voor volwassenen.
Mijn kennismaking met wajang (schaduw, schim) was een ingelijste tekening van Arjuna = Ardjoena van mijn tante, die voor de oorlog op de posterijen in Jakarta had gewerkt (foto 3)
Beiden hadden gescheiden in een jappenkamp gezeten en kwamen in 1946 terug op de boot Oldenbarnevelt. Waarom ze deze tekening had meegenomen is me een raadsel, misschien was het al een cadeautje bij een eerder thuisbezoek. Als kinderen vonden we vooral die zak vol poep interessant en lachten ons scheef om zo’n volle broek.
Ik heb de poppen zoals in een voorstelling op een hardhoutenplank gezet, Ze zijn verbazingwekkend gaaf, want ik dateer ze toch van voor 1940.. Ze moesten ook tegen een stootje kunnen in het gebruik. (foto 4)
Wat zien we? De wajang khulit zijn de achterste twee platte poppen van rundleer. Deze poppen zijn klassiekers en verbeelden Ardjoena en Koembakarna (die meestal een dikke neus en een rode kop heeft). Het is een bekend thema van de strijd tussen goed en kwaad.
De voorste drie poppen zijn wajang golek poppen en zijn moeilijker te identificeren[1].
Hieronder twee afbeeldingen die ik vond in de literatuur. (foto 5 & 6)
Er zijn meer dan 1000 verschillende wajang golek karakters. Opvallend is dat bij de poppen die je vindt op het web bijna nooit aangegeven wordt welk karakter ze verbeelden. Ze worden om enige ordening te creëren ingedeeld in 5 categorieën: refined characters (pop 1), semi-refined characters (pop 2), strong characters (pop 3), emotionally uncontrolled characters and special characters, die ieder hun eigen stijl van bewegen en een eigen stemgeluid hebben.[1]
Uit het verband van het poppenspel gerukt en los van het verhaal lijkt hun identiteit er niet zo toe te doen en moeten de poppen het hebben van hun esthetische kracht.
De complexiteit van het verhaal en de grote individuele invulling door de snijders maakt het ook een klus om met zekerheid vast te stellen om welke karakters het gaat.
Mogelijk gaat het bij pop 1 en 3 om Karna, halfbroer van de Pandava broers en Ghatotkacha, son of Bhima en. De pop met de groene hoofdbedekking kon ik niet thuisbrengen.
Het is een feest om deze set poppen zo op de kast te hebben staan.
En het is toch een belediging voor de snijders / kunstenaars, dat hun prachtige werk wat vele dagen moet hebben gekost, nu slechts 30 euro opbrengt.
De aankoop vergrootte bij mij “The pleasure” vrij naar het boek van Heineman “The pleasure of collecting African art”.