Akua’mma in het wit en met vele kralen
Als we aan een akua’ba (meervoud akua’mma) denken gaat het meestal over een door een in opdracht van een lokale priester (m/v) gemaakte (vrouw)figuur die de (onvruchtbare) vrouw moet verzorgen alsof het een nieuwgeborene is. Dit met als doel de bevordering van vruchtbaarheid en een gezonde geboorte. Dat is de samenvatting van het beroemde verhaal. Er zijn twee aspecten die lijken uit te stijgen boven dit persoonlijke doel: kralen en kaoline.
Akua’mma – Woensdag’s Kinderen, met kralen – komen voor bij alle Akan stammen uit Ghana, met name de Asante, Fante en Abron. Kaoline is met name overvloedig aanwezig in Fante stukken.
De samengestelde figuur 1 illustreert het heel duidelijk. Een priesteres is veelal ingesmeerd met kaoline en omhangen met allerlei amuletten. Uiteraard dient dit alles om optimaal contact te hebben met de spirituele wereld en goedheid af te dingen. Enerzijds door ‘openbare’ samenkomsten, anderzijds voor individuele hulp. De prachtige Fante akua’ba achter de priesteres toont eveneens beide aspecten. Het kan zijn dat dit stuk eerst gebruikt is door een vrouw ten behoeve van de vruchtbaarheid en later als altaar stuk is geplaatst, zoals vaak wordt beweerd. Het kan ook zijn dat de figuur primair is gemaakt om als altaar stuk te dienen. Ik heb geen vroege literatuur gevonden om een van beide beweringen te staven.
*
Fig 1. Een Akan priesteres ingewreven met kaoline, omhangen met amuletten. Ter vergelijk een Fante akua’ma met eenzelfde decoratie.*
*
KAOLINE
Het is een bekende gewoonte voor Akan-priesters (m/v) om zichzelf te bedekken met kaoline, net als bij bepaalde transformatierituelen in andere Afrikaanse culturen. De kleur wit is sterk verbonden aan de spirituele wereld, evenals aan rouw en zuiverheid. Sperma en moedermelk zijn ook wit, waardoor de koppeling aan vruchtbaarheid voor de hand ligt, en bijgevolg aan het gebruik ervan in kinderfiguren. Bijna vijf procent van de Woensdag’s Kinderen van de Fante vertoont sporen van kaoline, voor de Asante en Abron is dat slecht een enkeling.
Meestal is er veel slijtage van de kaoline, het blijft dan in wisselende hoeveelheden op een aantal plooien achter, zoals het figuur met de zwarte haartooi goed laat zien (fig 2a). Door aanraking met water kan er een ander patroon van slijtage ontstaan zoals bij de tweede Fante) het geval is (fig 2b). Afhankelijk van het gebruik kan de kaoline ook meerdere malen aangebracht worden, waardoor er verschillende lagen ontstaan. Goed waar te nemen in op de derde (fig 2c), hierdoor zijn de kralen waarschijnlijk ook door de kaoline gekleurd.
*****
Fig 2 a,b,c. Het gebruik van kaoline op een aantal ‘authentieke’ Fante akua’mma.
2a De kaoline is weggesleten door gebruik (34,7 cm).
2b De kaoline is waarschijnlijk weg door waterschade (42,3 cm).
2c De kaoline kan in meerdere lagen worden aangebracht (27,7 cm).
*****
Het kan zijn dat een deel van de gewitte stukken opzettelijk zijn gekleurd om klanten op de westerse kunstmarkt aan te spreken, zoals bijvoorbeeld de Fante die in 1907 in het Baseler museum kwam, maar verder geen gebruik sporen vertoont (fig 3a).
Het kan ook zijn dat het wel voor ritueel gebruik is aangebracht, maar al aan de missionarissen gegeven of verkocht is voordat het gebruikt kon worden.
Egale witheid in alle spleten, zoals in de Asante akua’ba, alsof er getekend is doet vermoeden dat er meer is dan alleen slijtage (fig 3b).
Fig 3 Kaoline kan mogelijk ook gebruikt worden om objecten mooier te maken voor een koper.
3a Een Fante van begin 1900 met een egale aanbrenging van kaoline (28,5 cm).
3b Een Asante akua’ba met wel een hele egale verdeling van de kaoline in alle groeven (32,7 cm).
KRALEN
De meeste strengen kralen werden waarschijnlijk toegevoegd als decoratie, maar bepaalde figuren met uitgebreide kralenkettingen, hangers en voorwerpen dienen mogelijk als “krachtfiguren” om hun eigenaren te helpen [Cole 2013 voor het stuk van AHDRC 0136122] (fig 4).
Fig 4 Het gebruik van ‘speciale’ kralen en amuletten in akua’mma van de verschillende Akan volkeren.
Ze “dragen” dezelfde kralenamuletten (asuman in de Twi-taal) als die worden gedragen door priesters (m/v). De meeste van deze individuele kralen worden door hun eigenaren van een naam voorzien en hebben specifieke krachten om problemen van verschillende aard te genezen of op te lossen. Sommige zijn zeldzaam en uitzonderlijk waardevol. Soms worden deze kralenbedels vastgehouden wanneer er gebeden worden gezegd. Een andere maal worden ze gebruikt om medicijnen te bereiden door ze op een steen te malen tot een poeder dat, gemengd met een vloeistof, wordt gedronken door een cliënt die in de kracht ervan gelooft. Deze traditie is analoog aan moslims die de vloeibare inkt drinken van geschreven passages uit de Koran of christenen die wijn, als zijnde het bloed van Christus, drinken.
Zo is er altijd meer betekenis achter figuren en voorwerpen dan we in eerste instantie vermoeden. De akua’mma blijven interessante, wel bekende Afrikaanse items.
Deze tekst is een bewerking van delen uit onze twee Akua’mma boeken. U bent altijd welkom om mij thuis de beelden in het echt te zien, of de boeken te bestellen.
Mocht u vragen of opmerkingen hebben, ben ik bereikbaar: doornron@gmail.com;
website www.akuaba-ron.com